Dieta DASH – zasady, zalecane produkty i efekty zdrowotne

Dieta DASH, uznawana za jedną z najzdrowszych na świecie, ma na celu nie tylko redukcję wysokiego ciśnienia krwi, ale również promowanie ogólnego zdrowia i dobrej kondycji organizmu. Ograniczenie spożycia soli, tłuszczów nasyconych i cukrów to kluczowe zasady, które mogą przynieść znaczące korzyści zdrowotne. Plan żywieniowy zachęca do włączenia do diety dużych ilości warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów oraz niskotłuszczowych produktów mlecznych, co sprzyja zdrowym nawykom żywieniowym. Wprowadzenie diety DASH może być szczególnie korzystne dla osób z nadciśnieniem tętniczym, ale jej zasady są na tyle uniwersalne, że mogą być stosowane przez każdego, kto pragnie poprawić swoje zdrowie.

Dieta DASH – zasady i założenia

Dieta DASH to nie tylko sposób na obniżenie ciśnienia krwi, lecz także świetna okazja do wprowadzenia zdrowych nawyków żywieniowych. Kluczowym elementem tego podejścia jest zwiększenie spożycia warzyw i owoców – powinno wynosić od 400 do 1000 g dziennie. Te produkty są bogate w niezbędne witaminy i minerały, które wspierają nasz organizm. Istotnym aspektem diety jest również ograniczenie soli do 5-6 g dziennie, co przyczynia się do zmniejszenia nadciśnienia.

W ramach diety DASH warto stawiać na:

• niskotłuszczowe mleko,
• chude mięso i ryby jako źródła białka,
• redukcję tłuszczów nasyconych i cukrów,
• unikanie żywności przetworzonej,
• spożywanie pełnoziarnistych produktów zbożowych.

Nie można zapominać o regularnej aktywności fizycznej, która jest kluczowa dla sukcesu diety DASH. Eksperci sugerują, aby dążyć do przynajmniej 150 minut umiarkowanej aktywności aerobowej każdego tygodnia. Równie ważne jest odpowiednie nawodnienie organizmu, które ma ogromny wpływ na utrzymanie zdrowego stylu życia. Wdrożenie tych zasad może znacząco poprawić nasze samopoczucie oraz zredukować ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.

Dieta DASH – co można jeść? Polecane produkty

Dieta DASH, która zdobyła uznanie dzięki licznych korzyściom zdrowotnym, zachęca do włączania różnorodnych produktów do codziennego menu. Celem jej stosowania jest wspieranie prawidłowego ciśnienia krwi oraz ogólnego samopoczucia. Oto kluczowe składniki tej diety:

• warzywa i owoce: zaleca się spożywanie od 400 do 1000 gramów świeżych warzyw i owoców każdego dnia, warto postawić na takie produkty jak brokuły, marchewki, pomidory, jabłka czy jagody,
• pełnoziarniste produkty zbożowe: osoby przestrzegające diety DASH powinny wprowadzać 6 do 8 porcji pełnoziarnistych produktów dziennie, doskonałym wyborem będą brązowy ryż, quinoa, owsianka oraz chleb pełnoziarnisty,
• niskotłuszczowe produkty mleczne: należy wybierać jogurty, sery oraz mleko o niskiej zawartości tłuszczu, te artykuły dostarczają niezbędnego wapnia i białka przy jednoczesnym ograniczeniu tłuszczu,
• zdrowe źródła białka: dieta DASH promuje chude mięso (takie jak drób), ryby oraz roślinne źródła białka – orzechy i nasiona (na przykład migdały czy siemię lniane) oraz rośliny strączkowe (jak fasola czarna lub soczewica),
• orzechy i nasiona: spożycie orzechów, takich jak włoskie czy pistacje, jest rekomendowane jako zdrowa przekąska bogata w kwasy tłuszczowe omega-3 oraz błonnik.

Wprowadzenie tych składników do codziennej diety sprzyja tworzeniu zrównoważonego jadłospisu korzystnego dla zdrowia serca oraz regulacji ciśnienia krwi. Stosując dietę DASH można skutecznie poprawić jakość życia poprzez właściwe odżywianie.

Jakie warzywa i owoce są zalecane w diecie DASH?

W diecie DASH kluczowe jest wprowadzenie do codziennego jadłospisu różnorodnych warzyw i owoców, co korzystnie wpływa na nasze zdrowie oraz pomaga w regulacji ciśnienia krwi. Zaleca się spożywanie od 4 do 5 porcji zarówno warzyw, jak i owoców każdego dnia. Warto stawiać na produkty bogate w błonnik, witaminy oraz minerały.

Wśród polecanych warzyw znajdziemy:

• brokuły,
• marchewki,
• szpinak,
• jarmuż,
• paprykę,
• pomidory.

Również owoce takie jak:

• jabłka,
• banany,
• jagody,
• pomarańcze,
• gruszki

mają pozytywny wpływ na organizm. Te smakołyki dostarczają cennych składników odżywczych i wspierają prawidłowe funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego.

Dieta DASH zachęca do wybierania świeżych produktów zamiast tych przetworzonych. Spożywanie kolorowych warzyw i owoców wzbogaca naszą dietę o różnorodne przeciwutleniacze oraz przyczynia się do lepszego samopoczucia. Dzięki tym zdrowym wyborom możesz codziennie dbać o swoje zdrowie.

Jakie pełnoziarniste produkty mają znaczenie w diecie DASH?

Pełnoziarniste produkty zbożowe odgrywają kluczową rolę w diecie DASH, której celem jest obniżenie ciśnienia krwi oraz poprawa profilu lipidowego. Zaleca się ich spożycie w ilości od 6 do 8 porcji dziennie. Taki sposób żywienia przyczynia się do lepszego funkcjonowania serca i ogólnego samopoczucia.

Wśród najważniejszych pełnoziarnistych produktów warto wymienić:

• Owsianka – bogata w błonnik, wspiera trawienie i dostarcza energii na cały dzień,
• Chleb pełnoziarnisty – to świetne źródło błonnika, witamin z grupy B oraz różnych minerałów,
• Brązowy ryż – ma znacznie wyższą zawartość składników odżywczych niż jego biały odpowiednik i pomaga utrzymać stabilny poziom cukru we krwi,
• Quinoa – nie tylko pełnoziarnista, ale także doskonałe źródło białka roślinnego,
• Makaron pełnoziarnisty – lepszy wybór niż makaron biały; sprzyja dłuższemu uczuciu sytości.

Błonnik obecny w tych produktach reguluje procesy trawienne i pomaga w utrzymaniu uczucia sytości przez dłuższy czas. Dodatkowo regularne spożywanie pełnoziarnistych pokarmów może przyczynić się do obniżenia cholesterolu LDL, co ma korzystny wpływ na zdrowie układu sercowo-naczyniowego.

Jakie niskotłuszczowe produkty mleczne oraz zdrowe źródła białka są polecane?

W diecie DASH zaleca się codzienne spożywanie 2-3 porcji niskotłuszczowych produktów mlecznych. Te artykuły są znakomitym źródłem wapnia oraz białka, a wśród nich wyróżniają się:

• naturalny jogurt,
• chude mleko,
• kefir,
• maślanka.

Oprócz dostarczania ważnych składników odżywczych, pomagają także w utrzymaniu zdrowia serca.

Kiedy mówimy o zdrowych źródłach białka, warto zwrócić uwagę na:

• chude mięso, takie jak kurczak czy indyk,
• ryby białe – dorsza lub mintaja,
• rośliny strączkowe, takie jak fasola, soczewica czy ciecierzyca,
• jaja,
• niskotłuszczowe nabiały – na przykład serek wiejski oraz jogurty.

Te produkty dostarczają niezbędnych aminokwasów przy minimalnej zawartości tłuszczu i cholesterolu.

Inkorporując te produkty do diety DASH, można skutecznie wspierać ogólne zdrowie organizmu oraz pomagać w utrzymaniu prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi.

Jakie orzechy, nasiona i rośliny strączkowe warto włączyć do diety DASH?

Orzechy, nasiona oraz rośliny strączkowe odgrywają niezwykle istotną rolę w diecie DASH, przyczyniając się do promowania zdrowych nawyków żywieniowych. Zaleca się, aby w ciągu tygodnia spożywać 4-5 porcji tych wartościowych produktów.

Warto wzbogacić swoją dietę o różnorodne rodzaje orzechów, takie jak:

• migdały,
• orzechy włoskie,
• pistacje.

Te smakołyki są bogate w korzystne tłuszcze roślinne i białko, co może znacznie obniżyć ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Z kolei nasiona, na przykład:

• chia,
• siemię lniane,

dostarczają nie tylko zdrowych tłuszczów, ale także cennego błonnika wspomagającego proces trawienia.

Rośliny strączkowe stanowią doskonałe źródło białka roślinnego oraz błonnika. Produkty takie jak:

• ciecierzyca,
• soczewica,
• fasola.

są szczególnie polecane w diecie DASH. Regularne ich spożywanie może przyczynić się do stabilizacji poziomu cholesterolu oraz cukru we krwi.

Wprowadzenie tych składników do codziennej diety znacząco wzbogaca ją pod względem wartości odżywczych i pozytywnie wpływa na ogólne zdrowie oraz samopoczucie.

Dieta DASH – czego nie wolno jeść? Produkty zakazane

W diecie DASH niezwykle istotne jest unikanie żywności, która może negatywnie wpływać na kondycję serca oraz ogólne zdrowie. Poniżej znajdziesz listę produktów, które warto wyeliminować:

• słodkie napoje – gazowane napoje, soki owocowe z dodatkiem cukru oraz słodzone herbaty są bogate w kalorie i mają niekorzystny wpływ na organizm,
• wysoko przetworzone jedzenie – dania gotowe, konserwy, fast foody i wędliny często zawierają nadmiar soli oraz tłuszczów nasyconych,
• tłuste mięsa – mięsa o dużej zawartości tłuszczu, takie jak boczek czy kiełbasy, powinny być całkowicie usunięte z jadłospisu,
• słodkości – cukierki, ciasta i inne desery dostarczają niewiele wartości odżywczych i mogą być szkodliwe dla zdrowia,
• produkty z białej mąki – chleb biały oraz makarony wykonane z białej mąki są ubogie w błonnik i mogą przyczyniać się do wahań poziomu cukru we krwi,
• alkohol – należy ograniczyć lub całkowicie zrezygnować ze spożycia alkoholu ze względu na jego wysoką kaloryczność oraz wpływ na ciśnienie krwi,
• mocno solone potrawy – warto unikać dań mocno solonych oraz produktów bogatych w sód; to kluczowy krok w kierunku obniżenia ciśnienia krwi.

Ograniczając te produkty, wspierasz zdrowy styl życia zgodny z zasadami diety DASH oraz pomagasz zapobiegać chorobom sercowo-naczyniowym.

Dieta DASH – efekty zdrowotne i profilaktyka chorób sercowo-naczyniowych

Dieta DASH, czyli podejście dietetyczne mające na celu walkę z nadciśnieniem, ma korzystny wpływ na kondycję układu sercowo-naczyniowego. Badania wykazują, że jej wdrożenie może obniżyć ciśnienie krwi o 6-11 mm Hg już w ciągu dwóch tygodni. Kluczowe dla tej diety jest ograniczenie spożycia sodu oraz zwiększenie ilości warzyw, owoców i zdrowych tłuszczów.

Jeżeli mówimy o cholesterolu, dieta DASH skutecznie przyczynia się do redukcji poziomu cholesterolu LDL, który stanowi istotny czynnik ryzyka chorób serca. Regularne włączanie do jadłospisu produktów bogatych w błonnik oraz zdrowe źródła białka wspomaga poprawę profilu lipidowego.

Co więcej, dieta ta odgrywa znaczącą rolę w zapobieganiu cukrzycy typu II. Wyższe spożycie pełnoziarnistych produktów oraz roślin strączkowych stabilizuje poziom glukozy we krwi, co w efekcie obniża ryzyko zachorowania na tę chorobę.

Warto zaznaczyć, że dieta DASH nie tylko wspiera zdrowie serca poprzez regulację ciśnienia i poziomu cholesterolu, ale także jest kluczowym elementem prewencji cukrzycy typu II. Jej długotrwałe stosowanie prowadzi do poprawy ogólnego samopoczucia oraz zmniejszenia ryzyka poważnych schorzeń układu krążenia.

Jak dieta DASH wpływa na nadciśnienie i cholesterol?

Dieta DASH została zaprojektowana z myślą o osobach borykających się z nadciśnieniem tętniczym, ale jej zalety nie kończą się na tym. Oprócz obniżenia ciśnienia, wpływa także korzystnie na poziom cholesterolu. Badania wskazują, że już po ośmiu tygodniach stosowania tej diety można zauważyć istotną poprawę profilu lipidowego. Na przykład ciśnienie skurczowe może spaść średnio o 7,2 mm Hg, a rozkurczowe o 2,8 mm Hg.

Kluczowym elementem diety DASH jest ograniczenie spożycia sodu oraz zwiększenie ilości owoców, warzyw i produktów pełnoziarnistych w codziennym jadłospisie. Te zmiany prowadzą do obniżenia poziomu LDL (tzw. złego cholesterolu), co znacznie redukuje ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Dieta ta promuje zdrowe nawyki żywieniowe oraz długotrwałą kontrolę nad ciśnieniem krwi, przyczyniając się do ogólnej poprawy stanu zdrowia.

Nie bez znaczenia jest również włączenie niskotłuszczowych produktów mlecznych oraz roślinnych źródeł białka do diety DASH. Te składniki wspierają utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi. Regularne przestrzeganie zasad diety DASH przynosi wymierne korzyści dla osób z nadciśnieniem oraz wyższym cholesterolem.

Jak dieta DASH wspiera profilaktykę cukrzycy typu II?

Dieta DASH, znana z pozytywnego wpływu na serce, odgrywa również istotną rolę w prewencji cukrzycy typu II. Kluczem do jej sukcesu jest zmniejszenie spożycia sodu oraz tłuszczów nasyconych, co przyczynia się do poprawy ogólnego zdrowia metabolicznego.

Jednym z kluczowych elementów tej diety jest zwiększenie ilości błonnika w diecie. Można go znaleźć w świeżych owocach, warzywach oraz produktach pełnoziarnistych. Błonnik stabilizuje poziom cukru we krwi i zwiększa wrażliwość na insulinę. Wprowadzenie bogatych w ten składnik produktów do codziennych posiłków może znacząco obniżyć ryzyko rozwoju cukrzycy typu II.

Dieta DASH promuje także zdrowe nawyki żywieniowe, zachęcając do wyboru chudych białek oraz niskotłuszczowych nabiałów. Dodanie tych elementów do jadłospisu wspiera efektywniejsze zarządzanie masą ciała, co ma kluczowe znaczenie dla zapobiegania cukrzycy.

Warto również zauważyć, że dieta ta nie tylko ogranicza ryzyko wystąpienia cukrzycy typu II, ale także korzystnie wpływa na ogólną kondycję organizmu. Dostarcza szereg niezbędnych witamin i minerałów. Regularne przestrzeganie zasad diety DASH przekłada się na długofalowe korzyści zdrowotne oraz lepszą jakość życia.

Dieta DASH – przykładowy jadłospis i przepisy

Przykładowy jadłospis diety DASH powinien być zróżnicowany i zgodny z zasadami zdrowego żywienia. Poniżej prezentuję trzydniowy plan posiłków, który ilustruje, jak może wyglądać codzienna dieta.

Dzień 1:

• Śniadanie: Kanapki z pastą z wędzonej makreli, dopełnione sałatą i pomidorem, a do tego szklanka świeżego soku pomarańczowego,
• Przekąska: Jogurt naturalny wzbogacony garścią orzechów włoskich,
• Obiad: Pieczony filet z kurczaka, podawany z serem camembert oraz batatami i brokułami,
• Podwieczorek: Surowe warzywa, takie jak marchewka czy seler naciowy, w towarzystwie hummusu,
• Kolacja: Sałatka przygotowana na bazie kaszy jaglanej, cieciorki, papryki i ogórka.

Dzień 2:

• Śniadanie: Owsianka na mleku niskotłuszczowym z dodatkiem jabłek oraz cynamonu,
• Przekąska: Garść chrupiących migdałów,
• Obiad: Duszony łosoś serwowany ze szpinakiem oraz komosą ryżową,
• Podwieczorek: Świeże owoce – możesz wybrać truskawki lub kiwi,
• Kolacja: Zupa krem z dyni oraz kolorowa sałatka ze świeżych warzyw.

Dzień 3:

• Śniadanie: Smaczne smoothie owocowe skomponowane z banana, szpinaku i jogurtu naturalnego,
• Przekąska: Plasterki awokado na pełnoziarnistym toście to doskonały wybór,
• Obiad: Wołowina duszona w aromatycznym sosie własnym, podana z kaszą bulgur i marchewką gotowaną na parze,
• Podwieczorek: Lekkostrawny twaróg ze szczypiorkiem jako idealna przekąska,
• Kolacja: Sałatka grecka składająca się z pomidorów, ogórków, oliwek i sera feta.

Każdy posiłek został starannie zaplanowany tak, aby dostarczał składników bogatych w błonnik oraz zdrowe tłuszcze. Oczywiście możesz modyfikować przepisy według swoich gustów kulinarnych oraz dostępności sezonowych produktów. Dzięki temu dieta DASH stanie się nie tylko korzystna dla zdrowia, ale także przyjemna dla podniebienia.

Jaki jest przykładowy plan żywieniowy na tydzień?

Przykładowy jadłospis na tydzień w diecie DASH powinien być zróżnicowany i zgodny z zalecanymi porcjami, aby wspierać zdrowe nawyki żywieniowe. Oto inspirująca propozycja:

Poniedziałek:

• na śniadanie warto spróbować owsianki z dodatkiem jagód oraz orzechów,
• drugie śniadanie może składać się z jogurtu naturalnego, okraszonego miodem i nasionami chia,
• obiad to sałatka z tuńczykiem, świeżymi warzywami liściastymi i oliwą z oliwek,
• na podwieczorek doskonałym wyborem będą marchewki oraz seler naciowy, które świetnie komponują się z hummusem,
• kolacja to pieczony kurczak serwowany z brokułami oraz komosą ryżową.

Wtorek:

• możesz zacząć dzień od jajek sadzonych na szpinaku, podanych na pełnoziarnistych tostach,
• drugie śniadanie? Jabłko w połączeniu z garścią migdałów będzie idealne,
• na obiad przygotuj pyszną zupę jarzynową oraz pieczoną rybę ze świeżymi warzywami,
• podwieczorek to smoothie bananowo-szpinakowe – pełne witamin,
• na kolację zasmakuj w quinoa połączonej z pieczonymi warzywami.

Środa:

• śniadanie to jogurt grecki wzbogacony granolą i sezonowymi owocami,
• jako drugie śniadanie sprawdzą się plasterki ogórka ze słonym serem feta,
• obiad może obejmować makaron pełnoziarnisty w sosie pomidorowym, doprawiony bazylią, a do tego zielona sałatka jako dodatek,
• podwieczorek umilą orzechy włoskie – chrupiące i pożywne,
• kolacja to tofu stir-fry przygotowane razem z mieszanką kolorowych warzyw.

Czwartek:

• rozpocznij poranek od owocowego smoothie (np. truskawki i banan) na bazie mleka roślinnego,
• drugie śniadanie może stanowić kiwi lub inny soczysty owoc cytrusowy,
• obiad składający się z kaszy jaglanej duszonej wraz z warzywami i soczewicą dostarczy energii na resztę dnia,
• jako podwieczorek spróbuj selera naciowego ze zdrowym dipem jogurtowym,
• kolacja powinna składać się z grillowanej piersi kurczaka w towarzystwie sałatki caprese.

Piątek:

• śniadaniowy omlet ze szpinakiem i pomidorami podany na pełnoziarnistym chlebie będzie znakomitym początkiem dnia,
• warto zabrać ze sobą mandarynki lub pomarańcze jako drugie śniadanie,
• na obiad krewetki smażone na oleju kokosowym, brązowy ryż oraz brokuły stworzą pyszne połączenie smaków,
• podwieczorkiem niech będzie jogurt naturalny bez cukru – lekki i zdrowy,
• kolacja powinna zachwycić kremową zupą dyniową, serwowaną wraz z grzankami pełnoziarnistymi.

Sobota:

• świetnym sposobem na rozpoczęcie weekendu będą płatki owsiane gotowane w wodzie lub mleku roślinnym, serwowane np. z jabłkiem,
• drugie śniadanie? Garść pestek dyni dostarczy cennych składników odżywczych,
• obiad obejmuje pieczeń wołową podaną na puree ziemniaczanym wraz ze świeżą surówką,
• na podwieczorek postaw na owoce sezonowe dla orzeźwienia,
• kolację zakończ prostą sałatką grecką.

Niedziela:

• rozpocznij dzień od tostów francuskich przygotowanych na chlebie razowym – do tego owoce dla smaku,
• drugim śniadaniem mogą być orzechy laskowe – chrupiące i energetyczne,
• obiad warto urozmaicić gulaszem drobiowym serwowanym obok kaszy bulgur oraz surówki,
• podwieczorkiem delektuj się koktajlem owocowym dla relaksu,
• a kolację uzupełnij o zapiekane warzywa prosto z piekarnika.

Taki różnorodny plan żywieniowy uwzględnia kluczowe składniki diety DASH, a jednocześnie inspiruje do zdrowego stylu życia dzięki bogactwu smaków każdego dnia.

Jakie przepisy na dania zgodne z dietą DASH można wykorzystać?

Dieta DASH opiera się na świeżych składnikach i ograniczeniu soli, co sprawia, że jest zdrowym wyborem. Oto kilka prostych przepisów, które możesz łatwo dodać do swojego codziennego menu:

1. Sałatka z komosy ryżowej: Ugotuj komosę ryżową, a następnie wymieszaj ją z pokrojonymi warzywami – pomidorami, ogórkami oraz papryką. Nie zapomnij o świeżej bazylii i skrop całość oliwą z oliwek oraz sokiem z cytryny dla lepszego smaku.
2. Grillowany łosoś z warzywami: Przypraw łososia ulubionymi ziołami, takimi jak czosnek czy pieprz. Grilluj go razem z sezonowymi warzywami, na przykład cukinią lub bakłażanem – to połączenie smaków zachwyci każdego.
3. Zupa jarzynowa: Na początek przygotuj bulion na bazie niskotłuszczowego rosołu. Następnie dodaj marchewkę, seler oraz cebulę wraz z ulubionymi przyprawami, na przykład majerankiem. Gotuj aż warzywa staną się miękkie i aromatyczne.
4. Owsianka na śniadanie: Płatki owsiane ugotowane w wodzie lub niskotłuszczowym mleku będą doskonałym początkiem dnia. Podawaj je ze świeżymi owocami, orzechami i szczyptą cynamonu dla dodatkowego smaku.
5. Smoothie zielone: Zmiksuj szpinak z bananem, jogurtem naturalnym i kilkoma kostkami lodu – uzyskasz szybkie i zdrowe śniadanie bogate w błonnik oraz witaminy.

Każdy przepis nie tylko spełnia zasady diety DASH, ale także charakteryzuje się wyśmienitym smakiem i prostotą przygotowania. Warto bawić się różnymi przyprawami oraz ziołami, aby wzbogacić smak potraw bez dodawania soli.

Dieta DASH – przeciwwskazania i kto powinien ją stosować?

Dieta DASH zyskała dużą popularność jako sposób odżywiania, który korzystnie wpływa na zdrowie. Szczególnie zaleca się ją osobom zmagającym się z nadciśnieniem tętniczym, otyłością czy insulinoopornością, ponieważ może pomóc w obniżeniu ciśnienia krwi oraz poprawić ogólną kondycję organizmu.

System reklamy Test

Nie wszyscy jednak mogą bezpiecznie stosować ten model żywienia. Osoby z chorobami nerek lub te, które muszą przestrzegać surowych diet związanych z poważnymi schorzeniami serca, powinny najpierw skonsultować się ze specjalistą przed rozpoczęciem diety DASH. Dodatkowo osoby cierpiące na alergie pokarmowe powinny dokładnie analizować skład potraw, aby uniknąć niepożądanych reakcji.

Jednak dieta DASH oferuje dużą elastyczność i można ją dostosować do różnych potrzeb zdrowotnych oraz preferencji kulinarnych. Bogaty wybór warzyw, owoców i produktów pełnoziarnistych sprawia, że jest to opcja dla osób w różnym wieku i stanie zdrowia. Przed jej wdrożeniem zawsze warto jednak skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem.